Original Article/นิพนธ์ต้นฉบับ: EMS จากรากหญ้า พัฒนาแบบพอเพียง

หลักการและเหตุผล

    อำเภอตาพระยาเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดสระแก้ว มีเขตติดต่อกับประเทศกัมพูชาและมีประวัติศาสตร์อันยาวนาน ทั้งทางด้านศิลปวัฒนธรรมและเกี่ยวข้องกับการเมืองการปกครองของประเทศ เพื่อนบ้าน  นอกจากนี้ยังมีเขตติดต่อจังหวัดบุรีรัมย์ซึ่งถือเป็นประตูสูอีสานตอนล่าง ปัจจุบันมีการใช้เส้นทางนี้เป็นจำนวนมาก เนื่องจากหลีกเลี่ยงการจราจรที่ติดขัดในเส้นทางเดิมคือ ถนนมิตรภาพ ช่วง จังหวัดสระบุรี-นครราชสีมา  ถนนเส้นดังกล่าวนี้เป็นถนนสองช่องทางจราจร ผ่านหุบเขาที่มีความลาดชัน และคดเคี้ยว ระยะทางประมาณ 3 กิโลเมตร  ทำให้เกิดอุบัติเหตุทางการจราจรเป็นประจำ อันเนื่องมาจากการไม่ชำนาญทางของผู้ขับขี่ หรือสภาพรถไม่สมบูรณ์   ในส่วนของสภาพพื้นที่ทางภูมิศาสตร์ทั่วไปของอำเภอตาพระยามี 5 ตำบล บางพื้นที่อยู่ไกล  ทุรกันดาร   การคมนาคมลำบาก  ส่งผลให้ผู้ป่วยฉุกเฉินได้รับการรักษาพยาบาลล่าช้า  เสี่ยงต่อการเสียชีวิต
จากสถิติการให้บริการผู้ป่วยที่มีภาวะฉุกเฉินของโรงพยาบาลตาพระยา ในปีงบประ มาณ  2549  มีผู้ป่วยอุบัติเหตุทางการจราจรและผู้ป่วยฉุกเฉิน มารับบริการทั้งสิ้น 716 ครั้ง  มีการใช้บริการผ่านระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินเพียง 36 ครั้ง คิดเป็นร้อยละ 5.20  เท่านั้น   งานอุบัติเหตุฉุกเฉินจึงหาแนวทางพัฒนางาน EMS หลายหลายๆรูปแบบโดยมีการขยายขอบเขตการให้บริการ EMS สู่ชุมชนในระดับรากหญ้า เนื่องจากอุบัติเหตุและการเจ็บป่วยฉุกเฉินส่วนใหญ่เกิดนอกสถานพยาบาล เช่น  ในบ้าน   สถานที่ทำงาน  บนท้องถนน ซึ่งเป็นชุมชนที่ผู้รับบริการอาศัยอยู่นั่นเอง   ดังนั้น การส่งเสริมให้ชุมชนมีศักยภาพเพียงพอในการดูแลและส่งต่อผู้ป่วยฉุกเฉินอย่าง มีคุณภาพและปลอดภัย ภายใต้ตามกรอบแนวคิด 6E (Enforcement ,Education, Engineering, Empowerment,Evaluation , Emergency Medical Service) อันเป็นแนวทางสำคัญที่จะลดการสูญเสียทั้งชีวิต ทรัพย์สินและเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศ  และสอดคล้องกับนโยบายการจัดระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินของกระทรวงสาธารณสุข  และสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดสระแก้ว

วัตถุประสงค์

1.มีระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินที่ได้มาตรฐานครอบคลุมทุกพื้นที่ทุกตำบล
ในอำเภอตาพระยา
2.พัฒนาศักยภาพอาสาสมัครของเครือข่ายระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน

แผนยุทธศาสตร์การพัฒนาระบบการแพทย์ฉุกเฉินของโรงพยาบาลตาพระยา

แผนยุทธศาสตร์    จัดบริการสุขภาพแบบบูรณาการ มุ่งสู่ความเป็นเลิศด้านการดูแลผู้ป่วยฉุกเฉิน   
เป้าประสงค์ยุทธศาสตร์ : ผู้ป่วยฉุกเฉินได้รับการดูแลอย่างถูกต้อง  รวดเร็ว  ปลอดภัย
กลยุทธ  : -   ดูแลผู้ป่วยฉุกเฉินแบบบูรณาการและการมีส่วนร่วมทุกภาคส่วน
พัฒนาสมรรถนะบุคลากรทุกระดับ เพื่อตอบสนองต่อการดูแลผู้ป่วยฉุกเฉินอย่างมีประสิทธิภาพ
กำหนดแนวทางการดูแลผู้ป่วยฉุกเฉิน

    แผนงาน

พัฒนาระบบการแพทย์ฉุกเฉินเชิงรุก โดย ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่าย
พัฒนาสมรรถนะของบุคลากรในเครือข่ายทุกระดับอย่างต่อเนื่อง

ตัวชี้วัด  

ด้านการบริหารจัดการ
1.มีระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินที่มีมาตรฐานครอบคลุมพื้นที่ทุกองค์การบริหารส่วนท้องถิ่น
2.มีระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน ระดับ ALS  BLS  FR  พร้อมให้บริการตลอด 24 ชั่วโมง
3.จำนวนทีมที่ออกให้บริการการแพทย์ฉุกเฉิน ครบตามเกณฑ์

ด้านคุณภาพ
1.ระยะเวลาในการออกปฏิบัติการ ระดับ ALS  BLS  FR   ตั้งแต่ รับแจ้งเหตุจนถึงที่เกิดเหตุไม่เกิน 20 นาที ในพื้นที่ทุรกันดาร
2.จำนวนอุบัติการณ์ การเกิดข้อบกพร่อง ในการดูแลผู้ป่วยเกี่ยวกับทางเดินหายใจ ,การดาม ,การห้ามเลือด
3.จำนวนผู้ป่วยที่ได้รับบริการการแพทย์ฉุกเฉินประเภท ALS ได้รับการ Admit
4.จำนวนครั้งของผู้มารับบริการ EMS ได้รับการ Admit

การดำเนินงานในอดีต..........จนถึงปัจจุบัน

1.โรงพยาบาลตาพระยาจัดตั้งระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินและขึ้นทะเบียนปฏิบัติ งานเมื่อวันที่ 27 สิงหาคม 2548 มีการประสานงานและมอบหมายนโยบายแก่ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ได้แก่ เทศบาลตำบลตาพระยา และ องค์การบริหารส่วนตำบลทุกแห่ง  แต่มีหน่วยงานที่เข้าร่วมขึ้นทะเบียนปฏิบัติงานขณะนั้นเพียง 2 แห่ง ได้แก่  สถานีอนามัยโคคลาน  และ อาสามูลนิธิร่วมกตัญญู  และมีผลการดำเนินงานในปีงบประมาณ 2549 ดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1  แสดงการให้บริการของหน่วยบริการการแพทย์ฉุกเฉิน (ครั้ง) ปีงบประมาณ 2549

2.จากผลการปฏิบัติงานในปี 2549 ทำให้งานอุบัติเหตุฉุกเฉินได้นำข้อมูลมาวิเคราะห์            หาจุดแข็ง จุดอ่อน ของการปฏิบัติงาน ดังนี้  
จุดแข็ง
1.มีนโยบายชัดเจนตั้งแต่ระดับส่วนกลาง ถึงจังหวัดและอำเภอ
2.มีงบประมาณสนับสนุนอย่างเพียงพอ

จุดอ่อน
1.การดำเนินงานในพื้นที่ของอำเภอยังไม่มีรูปแบบที่ชัดเจน ขาดการบูรณาการร่วมกันระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวขัอง
2.ขาดความรู้เรื่องระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน
3.ขาดการประชาสัมพันธ์ระบบการแพทย์ฉุกเฉินแก่ หน่วยงานทุกภาคส่วนรวมทั้งประชาชน
4.องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นบางแห่งยังไม่เห็นความสำคัญของระบบการ แพทย์ฉุกเฉิน
5. บุคลากรทางการแพทย์ยังขาดควรรามชำนาญในการดูแลผู้ป่วยฉุกเฉิน        เนื่องจาก ประสบการณ์น้อย
6.พื้นที่ทุรกันดาร  มีเขตติดต่อชายแดนไทยกัมพูชา
7.ประชากรส่วนใหญ่ยากจน
ในปี งบประมาณ 2550 ได้มีการทบทวนและหาแนวทางในการดำเนินงานพัฒนาระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน โดยเน้นการแก้ไขจุดอ่อนของระบบที่ได้วิเคราะห์ร่วมกันของผู้มีส่วน เกี่ยวข้อง และวางแผนดำเนินงานเชิงรุก ดังนี้

การดำเนินงานในปี  2550
ด้านบริหารการจัดการ
1.กำหนดให้ระบบงานบริการการแพทย์ฉุกเฉินเป็นยุทธศาสตร์หลักของโรงพยาบาล
2.จัดประชุมชี้แจง ระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน แก่เจ้าหน้าที่ โรงพยาบาล ,  เจ้าหน้าที่สาธารณสุขอำเภอ  , หัวหน้าส่วนราชการ  และ องค์การบริหารส่วนท้องถิ่นทุกแห่ง รับทราบ / เข้าใจ และเชิญชวนหน่วยงานองค์การบริหารส่วนท้องถิ่นเข้าร่วมเป็นสมาชิกเครือข่าย
3.จัดตั้งคณะกรรมการระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินระดับอำเภอ โดยมี นายอำเภอเป็นประธาน     มีปลัดอำเภอฝ่ายป้องกันเป็นเลขา  ,หัวหน้ากลุ่มการ และ หัวหน้างานอุบัติเหตุฉุกเฉินเป็นผู้ช่วยเลขา และมีหน่วยงานราชการทุกภาคส่วนในอำเภอตาพระยา เป็นคณะกรรมการ
4.สนับสนุนอุปกรณ์และวัสดุทางการแพทย์ แก่เครือข่าย เช่น ถุงมือ  ไม้ดามแขน  ขา  ชุดอุปกรณ์ปฐมพยาบาลเบื้องต้น
5.ติดตามนิเทศงานและให้กำลังใจแก่ผู้ปฏิบัติงานที่เป็นเครือข่าย ในช่วงเทศกาลปีใหม่
6.สงกรานต์และในโอกาสพิเศษต่างๆ
7.จัดสถานที่พัก พร้อมเครื่องดื่ม ไว้สำหรับเจ้าหน้าที่เครือข่ายที่มาส่งผู้ป่วยที่โรงพยาบาล
8.ติดตามนิเทศงานและให้กำลังใจแก่ผู้ปฏิบัติงานที่เป็นเครือข่าย ในช่วงเทศกาลปีใหม่  สงกรานต์และในโอกาสพิเศษต่างๆ

ด้านการพัฒนาศักยภาพ  และ สมรรถนะเจ้าหน้าที่ บุคลากรของโรงพยาบาล
1.ส่งเจ้าหน้าที่อบรมระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน การช่วยฟื้นคืนชีพขั้นสูงระดับ  ALS และการดูแลผู้ป่วยวิกฤต  / ฉุกเฉินจัดโดย โรงพยาบาลศรีนครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น , สมาคมเวชศาสตร์ฉุกเฉินแห่งประเทศไทย
2.จัดอบรม ระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน และการช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน / ขั้นสูงแก่เจ้าหน้าที่โรงพยาบาลและเจ้าหน้าที่สถานีอนามัย  ปีละ  1  ครั้ง
3.อบรมการปฐมพยาบาลเบื้องต้น / การยกและการเคลื่อนย้าย  แก่เจ้าหน้าที่ทุกคน
4.จัดซ้อมแผนรองรับอุบัติเหตูหมู่จากจราจร และสาธารณภัย แบบบูรณาการทุกภาคส่วนในอำเภอตาพระยา

บุคคลากรเครือข่าย
1.จัดอบรมการช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน / การปฐมพยาบาลเบื้องต้น / การยกและการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยแก่เจ้าหน้าที่เครือข่าย   1  ครั้ง / ปี
2.ส่งเจ้าหน้าที่เข้าร่วมอบรม  EMT  110 ชั่วโมง  เพื่อพัฒนาศักยภาพ เครือข่ายจากระดับ FR เป็นระดับ  BLS
3.จัดซ้อมแผนรองรับอุบัติเหตุหมู่และสาธารณภัย แบบบูรณาการทุกภาคส่วนในอำเภอตาพระยาร่วมกับ งานป้องกันบรรเทาสาธารณภัย จังหวัดสระแก้ว
4.จัดแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างหน่วยงาน ( Knowledge  management ) โดยให้หน่วยงานที่มีผลงานดีเด่นเป็นตัวอย่างแก่ทีมหรือหน่วยงานอื่น
5.ศึกษาดูงานที่โรงพยาบาลวังน้ำเขียว /  เทศบาลตำบลตะขบ และองค์การบริหารส่วนตำบลกระชอน  จังหวัดนครราชสีมา

ด้านการประชาสัมพันธ์

1.ประชาสัมพันธ์ ระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินผ่านทางเสียงตามสายในโรงพยาบาลตาพระยา  / เทศบาลตำบลตาพระยา
2.จัดรายการวิทยุชุมชน
3.ติดป้ายประชาสัมพันธ์ ในโรงพยาบาล / เทศบาลตำบลตาพระยา และองค์การบริหารส่วนท้องถิ่น
4.เข้าร่วมประชุมประจำเดือน ร่วมกับ กำนัน / ผู้ใหญ่บ้าน  / เทศบาลตำบลตาพระยา /  องค์การบริหารส่วนท้องถิ่นทุกแห่ง
5.จัดประชุม  EMS  สัญจรทุกองค์การบริหารส่วนตำบล
6.จัดตั้ง EMS 1669 Member's  club โดย
1.จัดทำทะเบียนรายชื่อ สมาชิก  กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรังและกลุ่มโรคที่มีความเสี่ยงสูง ได้แก่  DM  ,  HT , Asthma , COPD , CHF , AMI
2.ให้ความรู้แก่ผู้ป่วยและญาติเกี่ยวกับระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน  ที่ Clinic DM , HT , ตึกผู้ป่วยใน , OPD ,ER , Clinic งานส่งเสริมสุขภาพ   พร้อมทั้งแจกบัตรสมาชิกทุกคน
3.จัดทำข้อมูลของสมาชิก รวมทั้งแผนที่ทางเข้าบ้าน เพื่อสะดวกในการออกไปรับกรณีฉุกเฉิน
7.จัดออกเยี่ยมผู้ป่วย และให้ความรู้ระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน ร่วมกับ ทีม      
Home  health  care และเชิญชวนสมัครสมาชิก EMS  Member's  club   

ผลการดำเนินงาน

ตารางที่ 2   แสดงการให้บริการของหน่วยบริการการแพทย์ฉุกเฉิน (ครั้ง) ปีงบประมาณ   2550

ตารางที่ 3 แสดงการให้บริการของหน่วยบริการการแพทย์ฉุกเฉิน (ครั้ง) ปีงบประมาณ   2551

ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น

เชิงปริมาณ
1.มีเครือข่ายระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินครอบคลุมทุกพื้นที่ในอำเภอตาพระยา
2.มีผลการดำเนินงานการให้บริการการแพทย์ฉุกเฉินมากขึ้นเป็นอันดับ1ในระดับโรงพยาบาลชุมชน ของจังหวัดสระแก้ว

กราฟแสดงผลการดำเนินงานการให้บริการการแพทย์ฉุกเฉินระดับ BLS  และ  FR แยกตามเครือข่ายในอำเภอตาพระยา

กราฟแสดงการให้บริการระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินระดับโรงพยาบาลชุมชน แยกตามเครือข่ายอำเภอ ในจังหวัดสระแก้ว 2551

จำนวนประชากรแยกตามอำเภอในจังหวัดสระแก้ว

เชิงคุณภาพ
ผลการประเมินการพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครในระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินพบว่ามี ทักษะการผู้ป่วยประเมินผู้ป่วยและมีทักษะการช่วยเหลือ การดูแลทางเดินหายใจ การห้ามเลือด การดามกระดูกถูกต้องมากที่สุดในจังหวัดสระแก้วคิดเป็นร้อยระ  96.65 ( ข้อมูลผลการประเมินการพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครในระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน จังหวัดสระแก้วในภาพรวม )

ผลงานที่ภาคภูมิใจ

1.  ได้รับรางวัลชนะเลิศอันดับ 1  ในการเข้าร่วมประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาทักษะ องค์ความรู้และจิตอาสากู้ชีพ กู้ภัยระดับ FR แบบ  Walk Rally ระดับเขต  8 ,9 ในวันที่  28 -30 ก.ค. 2551 ที่เขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา    จากทีมเข้าแข่งขันทั้งหมด 9 จังหวัด  ได้แก่ ชลบุรี, จันทบุรี, ระยอง, ตราด, สมุทรปราการ, ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี,สระแก้ว,นครนายก
2.  ได้รับรางวัลชนะเลิศ ประเภทการบริหารงาน ในการเข้าร่วมประกวดงานวิชาการโครงการมหกรรมคุณภาพแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การพัฒนาคุณครั้งที่ 2 วันที่ 16 -17 ตุลาคม 2551  ณ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยี
สุรนารี จ.นครราชสีมา   

โอกาสพัฒนา  /  ข้อเสนอแนะ

1.  พัฒนา / สนับสนุนส่งเสริมให้เครือข่าย ระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินบางเครือข่ายเพิ่มผลการปฏิบัติงาน
2. พัฒนาระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินเชิงรุกปีงบประมาณ 2552  ในกลุ่มสถานีอนามัย  10 แห่ง และหน่วยปฐมภูมิ 5 แห่ง ให้ครบทุกหน่วยงาน
3. วางแผนกำหนดเป้าหมายการให้บริการ ของเครือข่ายให้ชัดเจน ตามจำนวนประชากรในพื้นที่แต่ละตำบลที่รับผิดชอบ
4. ขยายโครงการ EMS  1669 member’s club สู่องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น
5. จัดแข่งขัน walk rally ร่วมกันทุกองค์การบริหารส่วนตำบล / เทศบาลตำบลตาพระยา  เพื่อพัฒนาศักยภาพเจ้าหน้าที่เครือข่าย
6. ศึกษาวิจัยผู้ป่วยที่มารับบริการโดยผ่านระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินว่าเป็น ผู้ป่วยที่อยู่ในเกณฑ์ที่ต้องใช้บริการในระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉินจริงหรือ ไม่

กิตติกรรมประกาศ

การดำเนินงาน EMS ของโรงพยาบาลตาพระยาได้มีความก้าวหน้าขึ้นมาอีกระดับหนึ่งเมื่อเทียบกับอดีต ที่ผ่าน ทั้งนี้ งานอุบัติเหตุฉุกเฉิน ขอขอบคุณนายแพทย์คงศักดิ์ วงศ์ชูศรี ผู้อำนวยการโรงพยาบาลตาพระยา ที่สนับสนุนโอกาสพัฒนา ขอบคุณคุณทิพพาภร พรมพิทักษ์ หัวหน้ากลุ่มการพยาบาลโรงพยาบาลตาพระยา   ที่เปิดโอกาสแสดงความสามารถเพื่อพัฒนาหน่วยงาน พร้อมทั้งให้คำปรึกษา ทุ่มเทกำลังกายแรงใจช่วยเหลือด้วยดีมาตลอด ขอบคุณน้องๆงานอุบัติเหตุฉุกเฉิน ที่ร่วมแรงร่วมใจในการทำงาน ด้วยความรักสามัคคี  ที่ขาดไม่ได้คือหน่วยงานที่เป็นเครือข่ายEMSอำเภอตาพระยา จากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและภาคเอกชน  ที่ขยันขันแข็ง ตั้งใจทำงาน จนมีเครือข่ายที่ดีและครอบคลุมทุกพื้นที่ในอำเภอตาพระยา